Εβραϊκή συνοικία
Οι Εβραίοι εκδιώχθηκαν από την Ισπανία μετά την έκδοση του διατάγματος της Αλάμπρα στις 2 Αυγούστου 1492, το οποίο υποχρέωνε όσους Εβραίους δεν μεταστρέφονταν στον χριστιανισμό να εγκαταλείψουν την ισπανική επικράτεια. Η πλειονότητα επέλεξε τον δρόμο τής εξορίας και ίδρυσε κοινότητες σε διάφορες περιοχές τής Ευρώπης και της Μεσογείου. Σε αυτές συγκαταλέγονται η Ολλανδία, η Ιταλία, το Μαρόκο, η Τουρκία, η Θεσσαλονίκη και η Ρόδος, καθώς και άλλες ζώνες τής ανατολικής Μεσογείου και της Βόρειας Αφρικής. Οι εξόριστοι Εβραίοι έγιναν ευνοϊκά δεκτοί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στη βαλκανική της επικράτεια, πράγμα που συνετέλεσε στο να σχηματίσουν πολλές κοινότητες σε αυτές τις περιοχές. Λόγω της προέλευσής τους, άρχισαν να αποκαλούνται Sefardim (< εβρ. Sefarad «Ισπανία»), από όπου προέκυψε η ονομασία Σεφαραδίτες, Σεφαρδίτες ή σπανιότερα Σεφάρδοι.
Από το πολύτομο έργο του Στέργιου Γ. Σπανάκη «Μνημεία της Κρητικής Ιστορίας» τα παρακάτω αναγραφόμενα στοιχεία:
Ηράκλειο:
- Η εβραϊκή συνοικία του Χάντακα, Zudecca ή Ghetto όπως αναφέρεται, βρισκόταν δυτικά του ναού του Αγ. Πέτρου και κατείχε το χώρο προς Β και ΒΔ της οικίας Καλοκαιρινού, μέχρι το θαλάσσιο τείχος (Μπεντενάκι). Η Εβραϊκή ή Οβρακή, όπως ακουόταν μέχρι σήμερα, ήταν περιφραγμένη με τοίχο και εκλειούσε με πόρτα. Εκεί μέσα βρισκόταν και η Συναγωγή, η οποία σωζόταν μέχρι το 1942. Τότε, μέσα στο γενικό ξεχαρβάλωμα, άρχισαν διάφοροι ιδιώτες να την κατεδαφίζουν, για να πάρουν τα υλικά, δίχως να ενδιαφερθεί κανένας από τους τότε αρμόδιους. Για να περισώσω τουλάχιστο το σχεδιάγραμμά της, πήγα με τον αρχιμηχανικό του Δήμου κ. Ιω. Βαρκαράκη, ο οποίος, κατά παράκλησή μου, αποτύπωσε σε πρόχειρο σχεδιάγραμμα, που έχω ακόμη, την κάτοψη και δύο τομές του κτίσματος. Σήμερα, δεν σώζεται πια τίποτε. Σχετικά με τους Εβραίους στην Κρήτη επί Βενετοκρατίας σημειώνω ότι έχει γραφεί τελευταία ειδική μελέτη από τον Joshua Starr: Jewish life in Crete under the rule of Venice.
- Από το Γιόφυρο, που είναι ποταμός με αφθονότατο νερό όλο τον χρόνο, μέχρι τον ποταμό Αρμυρό με νερό βλυχό, που είναι σε απόσταση 4 μίλια, υπάρχει παραλία όπου θα μπορούσαν άνετα να κάμουν αποβάσεις αρκετά πλοία. Μα μια φρουρά από 500 στρατιώτες και 50 άλογα,βοηθούμενοι από την τοποθεσία, θα μπορέσει να αντισταθεί σε πολυάριθμο εχθρό, ακόμη καλύτερα δε αν ετοποθετούσε 2 κανόνια των 20 στα μνήματα των Εβραίων. (Τα μνήματα των Εβραίων: Εννοεί, φυσικά, το εβραϊκό νεκροταφείο, που ήταν στο χώρο που είναι σήμερα το γήπεδο του «Ομίλου Φιλάθλων Ηρακλείου», στη δυτική άκρα του Ηρακλείου)
Στο σημείο αυτό που είναι τώρα το ξενοδοχείο Ξενία ήταν κατά τη Βενετοκρατία η Εβραϊκή το GETTO ή GIUDECA, όπως την έλεγαν οι Βενετσάνοι, απομονωμένη από την άλλη πόλη. Εδώ ήταν και η Χάβρα, που σωζότανε μέχρι το 1941, οπότε και καταστράφηκε από τους βομβαρδισμούς.