Κούλες
Το θαλάσσιο Φρούριο. Στο ίδιο σημείο υπήρχε φρούριο από τη Βʼ Βυζαντινή περίοδο και αναφέρεται από τα πρώτα χρόνια της Βενετοκρατίας. Το φρούριο που βλέπουμε σήμερα κτίστηκε το 1523-40 και αναφέρεται στα βενετσάνικα έγγραφα με το όνομα CASTEL ή ROCCAL AL AHS.
Είναι έξοχο και επιβλητικό ιστορικό μνημείο και αυτό και μόνο χαρακτηρίζει θαυμάσια το μεσαιωνικό Χάντακα. Σαν τέτοιο αξίζει όχι μόνο να διατηρηθεί και να επισκευασθεί αλλά και να προβληθεί σαν μνημείο της ιστορικής εκείνης περιόδου. Η ιστορία του συνδέεται άλλωστε και με τις Κρητικές επαναστάσεις και κατά τη Βενετοκρατία και κατά την Τουρκοκρατία, γιατί πολλοί αγωνιστές φυλακίστηκαν και εξοντώθηκαν στις υγρές φυλακές του. Εκεί φυλάκισαν και τον αρχηγό της επανάστασης του 1770 Δασκαλογιάννη και τους συνεργάτες του. Οι Τούρκοι το ωνόμασαν Κούλε και με το τούρκικο αυτό όνομα είναι γνωστό ακόμη και σήμερα.
Το μικρό βενετσάνικο λιμάνι διατηρεί ακόμη το σχήμα του απαράλλακτο. Κατά τη Βενετοκρατία υπήρξε ο σπουδαιότερος σταθμός θαλάσσιας επικοινωνίας Ανατολής και Δύσης. Ολοι οι ταξιδιώτες που ταξίδευαν τότε στη λεγόμενη σήμερον Μέση Ανατολή και Αγ. Τόπους περνούσαν από το Χάντακα. Τα περισσότερα μοναστήρια είχαν πολλούς ξενώνες, που τους ωνόμαζαν με το ελληνικό όνομα ξενοδοχεία, όπου φιλοξενούνταν οι προσκυνητές. Γενικά το λιμανάκι αυτό υπήρξε το σπουδαιότερο ναυτικό κέντρο στην ανατολική Μεσόγειο την εποχή εκείνη. Πολλές φορές γέμιζε από το στόμιό του άμμο και εμπόδιζε τον είσπλουν των πλοίων, ώσπου να το αδειάσουν.
Στην είσοδο του λιμανιού, εκεί που τελειώνει ο δυτικός μόλος, δεσπόζει ένα επιβλητικό φρούριο. Κατά τη Βενετοκρατία ήταν γνωστό με τα ονόματα Rocca a Mare ή Castello a Mare ή Castello, δηλαδή φρούριο στη θάλασσα. Επικράτησε τελικά να ονομάζεται Κούλες όνομα που προέρχεται από την τούρκικη ονομασία Su Kulesi. Θεμελιώθηκε την τρίτη δεκαετία του 16ου αιώνα πάνω σε μια μικρή βραχώδη έξαρση όπου παλιότερα υπήρχε ένας ψηλός στρογγυλός πύργος με επάλξεις. Επειδή η επάνω επιφάνεια της βραχώδους έξαρσης, όπου χτίστηκε το φρούριο, ήταν αρκετά μικρότερη οι Βενετοί αναγκάστηκαν να συμπληρώσουν την έκταση του φυσικού βράχου με αποθέσεις μεγάλων ποσοτήτων φερτών βράχων και ογκόλιθων.
Το υλικό αυτό μεταφερόταν κυρίως από το νησάκι Ντία και την περιοχή των Φρασκιών. Συνήθως γέμιζαν με πέτρες παλιά, άχρηστα πλοία και τα βύθιζαν μαζί με το φορτίο τους στη βόρεια και δυτική πλευρά του βράχου για να αυξηθεί η επιφάνειά του και να δημιουργηθεί κυματοθραύστης όπου θα έσπαγαν τα κύματα και θα μειονόταν η ορμή τους. Το φρούριο έχει τη μορφή ενός τετραπλεύρου με ένα έντονα προβαλόμενο τμήμα, σε σχήμα ημικυκλίου στη Β.Α. πλευρά. Η δόμηση έχει γίνει από ισχυρότατη τοιχοποιία. Το πάχος των εξωτερικών τειχωμάτων στη στάθμη του ισογείου από τις τρεις πλευρές φτάνει τα 8,70 μ. ενώ από τη μια πλευρά 6,96 μ. Οι εσωτερικοί διαχωριστικοί τοίχοι έχουν πάχος, ανάλογα με το σημείο στο οποίο βρίσκονται, από 1,36 ως 3,0 μ. Η οροφή του iσογείου διαμορφώνεται με ένα σύστημα θόλων στους οποίους ανοίγονται μεγάλες οπές ε ξαερισμού και φωτισμού που κατέληγαν στο δώμα.
Η είσοδος του φρουρίου ανοίγεται στη δυτική πλευρά. Εκεί κατέληγε ο δυτικός μόλος ο οποίος ξεκινούσε από την Πύλη του μόλου . Η είσοδος ήταν προσεκτικά προστατευμένη: τρεις ξύλινες ισχυρές πόρτες υπήρχαν στο θολοσκεπή και ελαφρά κατηφορικό διάδρομο, ο οποίος οδηγούσε στο εσωτερικό του φρουρίου.
Η κύρια δύναμη πυρός του φρουρίου είχε συγκεντρωθεί στο ισόγειο. Kανονιοθυρίδες είχαν δημιουργηθεί στα εξωτερικά τοιχώματα. Στο ισόγειο υπήρχαν μια μεγάλη δεξαμενή νερού, μια φυλακή και διάφοροι αποθηκευτικοί χώροι τροφίμων και πολεμοφοδίων. Στο δώμα του φρουρίου οδηγούσαν δύο διαβάσεις που ξεκινούσαν από τον κεντρικό διάδρομο. Ένα κεκλιμένο επίπεδο απ' όπου οι Βενετοί ανέβαζαν, σύροντας, τα κανόνια και τα άλλα εφόδια και ένα κλιμακοστάσιο. Το δώμα είχε διαμορφωθεί ως μια ευρεία πλατεία στην οποία υπήρχε ένα φαρδύ parapetto.
Στο φρούριο λειτουργούσε μύλος και φούρνος, που κάλυπταν τις ανάγκες της φρουράς, καθώς και μια εκκλησία. Υπήρχαν ακόμη χώροι κατάκλησης και φρουράς και κατοικίες των αξιωματικών και του διοικητή του οχυρού. Το ενέτικο φρούριο Κούλε αξίζει να αναφέρουμε οτι είναι το πιο φωτογραφημένο σημείο της πόλης και το κατατεθέν με το που έρχεσαι με το πλοίο της γραμμής στο λιμάνι του Ηρακλείου.
