Εξωτερική οχύρωση
Οι μίνες της οδού Πυράνθου...έτσι ήταν όταν μπήκαμε πριν κτιστεί το σχολείο στο οικόπεδο εκείνο.
Μίνες ήταν οι στοές που έσκαβαν σε περίοδο πολιορκίας οι επιτιθέμενοι, προσπαθώντας να βάλουν εκρηκτικά κάτω από τα τείχη των αμυνόμενων. Κι αυτοί όμως συνήθως έσκαβαν αντίθετες στοές, προσπαθώντας να προλάβουν την καταστροφή.
Λαγούμια σκαμμένα μέσα στο αργιλώδες υπέδαφος εξωτερικά των τειχών και ιδιαίτερα στη νότια και νοτιοδυτική πλευρά των οχυρώσεων. Κάποια ήταν χιλιόμετρα ολόκληρα, κάποια ήταν διώροφα !!!. Αν παρατηρήσετε το χάρτη του Werdmüller, θα δείτε κάτι μπλε γραμμούλες πυκνές. Αυτές είναι οι μίνες που αποτύπωσε ο στρατηγός. Σαφώς υπάρχουν κι άλλες αλλά τις έχουν καταστρέψει οι πολυκατοικίες που κτίστηκαν έξω από τα τείχη.
Υπήρχαν 12 εξωτερικοί προμαχώνες και διατηρούνται ακόμα ως τριγωνικά σχήματα μόνο που τώρα είναι οικοδομικά τετράγωνα. Αν προσέξει κανείς το χάρτη της πόλης, θα διακρίνει τα τρίγωνα αυτά, απέναντι και ενδιάμεσα στους προμαχώνες των τειχών. Το φρούριο του Αγίου Δημητρίου (η Ανάληψη σήμερα) ήταν το πιο ισχυρό και το μόνο που σώζεται ακόμα.
28-03-07 Δαιδαλώδες σύστημα στοών αποκαλύφθηκε στο Ηράκλειο και μια απίστευτη ιστορία
Αναμνήσεις ενός 75χρονου οδήγησαν σε νέα αποκάλυψη.
Τέσσερις σχεδόν αιώνες από τη γιγαντομαχία των χριστιανών ενάντια στους Τούρκους, ένα ακόμη “μνημείο” ...του Κρητικού Πολέμου έρχεται στο φως. Το κουβάρι που οδήγησε στην ανακάλυψη μιας στοάς, απομεινάρι του υπόγειου πολέμου που εκτυλισσόταν παράλληλα με τη μονομαχία στα τείχη, ξετυλίχτηκε με τρόπο που θύμιζε τη διήγηση ενός παραμυθιού. Μόνο που ήταν πέρα για πέρα αληθινό..!
Ένα εντυπωσιακό - δαιδαλώδες, ως φαίνεται - σύστημα στοών στο σημείο όπου η χαμηλή πλατεία Βιτούρι συναντά την τάφρο των ενετικών τειχών ήταν το μυστικό που κρατούσε για 65 χρόνια καλά φυλακισμένο στη μνήμη του ο 75 ετών σήμερα κ. Γιώργος Ξωμεριτάκης. Η παιδική ανάμνησή του για τη στοά, που συναντούσε για καιρό τη δυσπιστία όσων άκουγαν τη διήγησή του, ήρθε η ώρα να επιβεβαιωθεί με την αυτοψία που πραγματοποίησε χθες η αρχαιολόγος της 13ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Λιάνα Σταρίδα, με τον αρμόδιο αντιδήμαρχο κ. Κώστα Μαμουλάκη.
Η αλήθεια που κρυβόταν πίσω από έναν τοίχο όχι μόνο ήταν αποκαλυπτική, αλλά απέδειξε πόσο κρυστάλλινα διαυγείς ήταν οι μνήμες που είχε διατηρήσει ο κ. Ξωμεριτάκης από την εποχή που σαν παιδί έπαιζε μέσα σε αυτή και εξερευνούσε τα σκοτεινά μυστικά της. Το λαξευμένο στο αργυλώδες έδαφος πολεμικό έργο, διαστάσεων ικανών να επιτρέψουν σε έναν άνθρωπο να το διασχίσει, αποκαλύφθηκε μόλις έπεσε ο τοίχος που είχε σφραγίσει τη στοά. Αμέσως έγιναν σαφή το μέγεθος και η λειτουργία του, που δεν ήταν άλλη από την υπονόμευση των εχθρικών τουρκικών θέσεων.
Με τις πρώτες ακτίνες φωτός, που ξαναέπεφταν στα λαξευμένα τοιχώματα μετά από μισό και πλέον αιώνα, ξεδιπλώθηκαν οι ιστορικές μνήμες του Κρητικού Πολέμου και οι απτές αναμνήσεις που είχε από τη γερμανική κατοχή ο κ. Ξωμεριτάκης. Οι διηγήσεις του για φυλάκιση ανταρτών σε αυτή από τους Γερμανούς, για το θάνατο δύο παιδιών και για τη χρήση της στοάς ως καταφύγιο από τους Ηρακλειώτες, κατά τη διάρκεια του πολέμου, έβρισκαν ισχυρές αποδείξεις στην ύπαρξη μιας σειράς ευρημάτων.
Σκεύη σκουριασμένα, κουτιά από κονσέρβες και οστά, ένα από τα οποία στα σίγουρα παιδιού, ηλικίας 8 με 10 ετών, όπως εκτίμησε με την εμπειρία της η κ. Σταρίδα, “διηγούνταν” παλιές αλλά όχι ξεχασμένες ιστορίες και γύριζαν το ρολόι του χρόνου όχι μόνο στο 1669, ή στο 1942, αλλά ακόμη και στο πιο πρόσφατο 1997. Αν μη τι άλλο, γιατί εκείνη την άνοιξη οι περισσότεροι Ηρακλειώτες μάθαιναν για πρώτη φορά για τον υπόγειο πόλεμο που εκτυλισσόταν κάτω από την πόλη, μέσα σε ένα δαιδαλώδες σύστημα στοών, ανάμεσα στους υπερασπιστές της πόλης και τους Τούρκους, ειδικά κατά την τελευταία χρονιά της πολιορκίας στα 1669.
Αφορμή ήταν η ανακάλυψη ενός ανάλογου με αυτό του Βιτούρι συστήματος στοών, που στην επίσημη ορολογία αναφέρονται ως «mine» κατά τις εργασίες για την κατασκευή σχολικού συγκροτήματος στην οδό Πυράνθου. Στις στοές εκείνες, που ήταν σαφώς πιο προχειροκατασκευασμένες από τη στοά στον Προμαχώνα Βιτούρι, γραφόταν η πιο σκληρή σελίδα της αναμέτρησης μεταξύ Κρητών, Ενετών και των πολιορκητών Τούρκων. Χιλιόμετρα ολόκληρα εδάφους είχαν λαξευτεί στο έδαφος, ώστε οι πολιορκούμενοι αλλά και οι πολιορκητές να υπονομεύσουν ο ένας τις θέσεις του άλλου. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις, όπως αναφέρουν ιστορικοί, οι αντίπαλοι συναντιόνταν μέσα στις στοές, μετατρέποντας τον πόλεμο κυριολεκτικά σε υπόγειο, ενώ σε αρκετές άλλες περιπτώσεις τα αντίπαλα στρατόπεδα ανατίνασσαν τις εχθρικές στοές, οδηγώντας στο θάνατο όσους βρίσκονταν μέσα σε αυτές.
Η πρώτη εξερεύνηση της στοάς έμοιαζε με κινηματογραφική περιπέτεια. Η στοά, διαστάσεων περί το 1,65 μ. σε ύψος και 1 με 1,20 μ. σε πλάτος, προχωρούσε σε βάθος αρκετών μέτρων, ενώ η ατμόσφαιρα, προφανώς λόγω των δεκαετιών που είχε μείνει ερμητικά κλειστή, ήταν ασφυκτική. Το γεγονός αυτό, μαζί με το ότι ένα μεγάλο τμήμα της είχε καταρρεύσει, εμπόδισε την αρχαιολόγο κ. Λιάνα Σταρίδα και τον αντιδήμαρχο κ. Κώστα Μαμουλάκη να προχωρήσουν ώστε να εντοπίσουν την έξοδό της και παράλληλα να επιβεβαιώσουν το μόνο μέρος της διήγησης του κ. Ξωμεριτάκη, που περιμένει ακόμα την επαλήθευσή του: Εκείνο που αφορά στο «θρόνο» μέσα στη χτιστή αίθουσα που είδαν τα παιδικά, τότε, μάτια και αποτυπώθηκε ανεξίτηλα στη μνήμη.
«Ήταν όλα όπως ακριβώς τα περιέγραψε», ανέφερε στη “Ν. Κρήτη” ο κ. Μαμουλάκης, ενθουσιασμένος από την αποκάλυψη της στοάς. Το σημαντικό αυτό κομμάτι της ιστορίας των ενετικών τειχών και της τιτανομαχίας που έλαβε χώρα στην πόλη έχει αποτυπωθεί στο χάρτη του Ελβετού στρατιωτικού Χανς Ρούντολφ Βερτμίλερ, ο οποίος καταγράφει με εκπληκτική πιστότητα τη μορφή του Ηρακλείου στα 1669, τελευταία χρονιά της πολιορκίας του Ηρακλείου από τους Τούρκους.
Όπως σημείωσε η κ. Σταρίδα, είναι εμφανής η χάραξη της στοάς στον Προμαχώνα Βιτούρι, χωρίς ωστόσο να προσδιορίζεται η έξοδός της, η οποία μένει να αποκαλυφθεί μόλις προχωρήσουν τα έργα καθαρισμού της. Αυτό είναι, άλλωστε, το πρώτο μέλημα της δημοτικής Αρχής και των αρχαιολόγων, για να ακολουθήσει η στήριξη των λαξευμένων στον κούσκουρα τοιχωμάτων και να προχωρήσει η εξερεύνηση.
Γιατί κράτησε το μυστικό 65 χρόνια;
Όπως λέει ο κ. Γιώργος Ξωμεριτάκης, η μαρτυρία του οποίου οδήγησε χθες σε μια νέα αρχαιολογική ανακάλυψη, είχε προσπαθήσει πολλές φορές να ενημερώσει στη διάρκεια των 65 χρόνων που μεσολάβησαν τους ιθύνοντες της πόλης.
«Είχα πάει στο Δήμο τη δεκαετία του 1970 για να πω αυτό που ήξερα. Δε με άκουσαν καν. Τη δεκαετία του 1980 ξαναπήγα, αλλά ούτε τότε με άκουσαν. Και με τον Ασλάνη είχα προσπαθήσει να τον δω, όμως δεν μπόρεσα. Το καλοκαίρι είδα ότι έφτιαχναν την Πύλη. Πήγα στον κ. Μαμουλάκη, εκείνος με άκουσε», λέει ο κ. Ξωμεριτάκης. Όμως ούτε ο κ. Μαμουλάκης, όπως μας είπε, τον πίστεψε στην αρχή.
Πριν από λίγες ημέρες, ο κ. Ξωμεριτάκης ενόχλησε και πάλι τον αντιδήμαρχο. Ο κ. Μαμουλάκης πήγε επιτόπου στο σημείο και, έχοντας το έμπειρο μάτι του μηχανικού, διαπίστωσε πως σε ένα σημείο του τείχους της Πύλης Βιτούρι η λιθοδομή διέφερε. Κάλεσε τους αρχαιολόγους και έτσι αποκαλύφθηκε χθες ένα μεγάλο μυστικό για την ιστορία του Ηρακλείου.
«Χτίστηκαν μέσα στη στοά»
Ο άνθρωπος που κρατούσε 65 χρόνια το μυστικό αυτό είπε ότι αποφάσισε να το πει γιατί το είχε βάρος στη συνείδησή του. Φοβόταν πως θα πέθαινε και θα ήταν ο τελευταίος Ηρακλειώτης που είχε δει την υπόγεια στοά και ...την αίθουσα με τον «πέτρινο θρόνο», τον οποίο περιγράφει με κυματοειδή «πλάτη» σαν αυτή του Μίνωα. Τελευταία μάλιστα, όπως μας είπε, συχνά-πυκνά έβλεπε όνειρο ότι βρισκόταν εκεί. Φοβόταν πως δε θα μάθαινε κανένας άλλος για την εκτέλεση εκείνο το πρωί.
«Θα ήταν 10 με 11 το πρωί. Όχι πιο αργά. Οι Γερμανοί είχαν επιτάξει τους Έλληνες και τους έβαζαν να δουλεύουν εργάτες στην Πύλη Βιτούρι, την οποία διαμόρφωναν σε γερμανικό αναρρωτήριο. Είχαν πάρει και Βιγλιανούς. Εγώ τους πήγαινα νερό. Τότε είδα την εκτέλεση. Ήταν δύο βαρυποινίτες. Ο ένας ήταν Μικρασιάτης γύρω στα 60. Δε θυμάμαι πώς τον έλεγαν. Φορούσε μια τραγιάσκα και ένα σκούρο σακάκι.
Τον θυμάμαι καλά στο πρόσωπο, όμως δεν μπορώ να θυμηθώ το όνομά του. Έμενε στον Κατσαμπά. Μαζί του ήταν άλλος ένας. Τέσσερις ή και περισσότεροι Γερμανοί τους έφερναν εκείνη την ώρα. Τους υποχρέωσαν να μπουν μέσα στη στοά. Τους έδωσαν λάσπη και πέτρες.
Ο Γερμανός λοχίας τούς διέταξε να αρχίσουν να χτίζουν από μέσα την έξοδο της στοάς. Καταλαβαίνετε. “Χτίστηκαν” μόνοι τους σε ένα χώρο για να πεθάνουν. Όταν ο τοίχος που έχτιζε ο Μικρασιάτης ήταν περίπου στη μέση, ένας άλλος Βιγλιανός, Αριστοτέλη τον έλεγαν, άρχισε να τους πετάει προς τα μέσα κομμάτια από ελαστικά αυτοκινήτων. Ο Αριστοτέλης τους φώναζε: “Ανάψτε τα και προχωρήστε. Η στοά θα σας βγάλει κοντά στην Κνωσό. Από εκεί θα φτάσετε στις Αρχάνες”», λέει σήμερα ο κ. Ξωμεριτάκης, προσθέτοντας ακόμη ένα άγνωστο στοιχείο στην ήδη μυστηριώδη υπόθεση.
Η υπόγεια στοά που αποκαλύφθηκε χθες οδηγεί κάπου κοντά στην Κνωσό; Υπάρχει σχέση; Αυτό θα το διερευνήσουν οι αρχαιολόγοι, που αρχίζουν στο σημείο ανασκαφικές εργασίες. «Όταν ο τοίχος που έχτιζε ο Μικρασιάτης είχε φτάσει ψηλά και το άνοιγμα της υπόγειας στοάς ήθελε λίγο ακόμη για να κλείσει, τότε άλλος εργάτης από την εξωτερική πλευρά πήρε εντολή από το Γερμανό λοχία να σφραγίσει τον τοίχο. Τα όπλα των στρατιωτών ήταν προτεταμένα προς το μέρος του εργάτη. Έβαλε τις τελευταίες πέτρες. Δεν είδαμε ούτε ξανακούσαμε ποτέ το Μικρασιάτη ή τον άλλο βαρυποινίτη που “έχτισαν” μέσα στα ενετικά τείχη οι Γερμανοί.
Μετά ο χώρος της Πύλης Βιτούρι έγινε αναρρωτήριο. Στο σημείο όπου είχε χτιστεί η στοά είχε τοποθετηθεί κρεβάτι», λέει ο 75χρονος άνδρας, που δεν ξεχνάει όσα έζησε όταν ήταν παιδί.
cretetv.gr, εφημερίδα Ν.Κρήτη
Γιατί κράτησε το μυστικό 65 χρόνια;
Όπως λέει ο κ. Γιώργος Ξωμεριτάκης, η μαρτυρία του οποίου οδήγησε χθες σε μια νέα αρχαιολογική ανακάλυψη, είχε προσπαθήσει πολλές φορές να ενημερώσει στη διάρκεια των 65 χρόνων που μεσολάβησαν τους ιθύνοντες της πόλης.
«Είχα πάει στο Δήμο τη δεκαετία του 1970 για να πω αυτό που ήξερα. Δε με άκουσαν καν. Τη δεκαετία του 1980 ξαναπήγα, αλλά ούτε τότε με άκουσαν. Και με τον Ασλάνη είχα προσπαθήσει να τον δω, όμως δεν μπόρεσα. Το καλοκαίρι είδα ότι έφτιαχναν την Πύλη. Πήγα στον κ. Μαμουλάκη, εκείνος με άκουσε», λέει ο κ. Ξωμεριτάκης. Όμως ούτε ο κ. Μαμουλάκης, όπως μας είπε, τον πίστεψε στην αρχή.
Πριν από λίγες ημέρες, ο κ. Ξωμεριτάκης ενόχλησε και πάλι τον αντιδήμαρχο. Ο κ. Μαμουλάκης πήγε επιτόπου στο σημείο και, έχοντας το έμπειρο μάτι του μηχανικού, διαπίστωσε πως σε ένα σημείο του τείχους της Πύλης Βιτούρι η λιθοδομή διέφερε. Κάλεσε τους αρχαιολόγους και έτσι αποκαλύφθηκε χθες ένα μεγάλο μυστικό για την ιστορία του Ηρακλείου.
«Χτίστηκαν μέσα στη στοά»
Ο άνθρωπος που κρατούσε 65 χρόνια το μυστικό αυτό είπε ότι αποφάσισε να το πει γιατί το είχε βάρος στη συνείδησή του. Φοβόταν πως θα πέθαινε και θα ήταν ο τελευταίος Ηρακλειώτης που είχε δει την υπόγεια στοά και ...την αίθουσα με τον «πέτρινο θρόνο», τον οποίο περιγράφει με κυματοειδή «πλάτη» σαν αυτή του Μίνωα. Τελευταία μάλιστα, όπως μας είπε, συχνά-πυκνά έβλεπε όνειρο ότι βρισκόταν εκεί. Φοβόταν πως δε θα μάθαινε κανένας άλλος για την εκτέλεση εκείνο το πρωί.
«Θα ήταν 10 με 11 το πρωί. Όχι πιο αργά. Οι Γερμανοί είχαν επιτάξει τους Έλληνες και τους έβαζαν να δουλεύουν εργάτες στην Πύλη Βιτούρι, την οποία διαμόρφωναν σε γερμανικό αναρρωτήριο. Είχαν πάρει και Βιγλιανούς. Εγώ τους πήγαινα νερό. Τότε είδα την εκτέλεση. Ήταν δύο βαρυποινίτες. Ο ένας ήταν Μικρασιάτης γύρω στα 60. Δε θυμάμαι πώς τον έλεγαν. Φορούσε μια τραγιάσκα και ένα σκούρο σακάκι.
Τον θυμάμαι καλά στο πρόσωπο, όμως δεν μπορώ να θυμηθώ το όνομά του. Έμενε στον Κατσαμπά. Μαζί του ήταν άλλος ένας. Τέσσερις ή και περισσότεροι Γερμανοί τους έφερναν εκείνη την ώρα. Τους υποχρέωσαν να μπουν μέσα στη στοά. Τους έδωσαν λάσπη και πέτρες.
Ο Γερμανός λοχίας τούς διέταξε να αρχίσουν να χτίζουν από μέσα την έξοδο της στοάς. Καταλαβαίνετε. “Χτίστηκαν” μόνοι τους σε ένα χώρο για να πεθάνουν. Όταν ο τοίχος που έχτιζε ο Μικρασιάτης ήταν περίπου στη μέση, ένας άλλος Βιγλιανός, Αριστοτέλη τον έλεγαν, άρχισε να τους πετάει προς τα μέσα κομμάτια από ελαστικά αυτοκινήτων. Ο Αριστοτέλης τους φώναζε: “Ανάψτε τα και προχωρήστε. Η στοά θα σας βγάλει κοντά στην Κνωσό. Από εκεί θα φτάσετε στις Αρχάνες”», λέει σήμερα ο κ. Ξωμεριτάκης, προσθέτοντας ακόμη ένα άγνωστο στοιχείο στην ήδη μυστηριώδη υπόθεση.
Η υπόγεια στοά που αποκαλύφθηκε χθες οδηγεί κάπου κοντά στην Κνωσό; Υπάρχει σχέση; Αυτό θα το διερευνήσουν οι αρχαιολόγοι, που αρχίζουν στο σημείο ανασκαφικές εργασίες. «Όταν ο τοίχος που έχτιζε ο Μικρασιάτης είχε φτάσει ψηλά και το άνοιγμα της υπόγειας στοάς ήθελε λίγο ακόμη για να κλείσει, τότε άλλος εργάτης από την εξωτερική πλευρά πήρε εντολή από το Γερμανό λοχία να σφραγίσει τον τοίχο. Τα όπλα των στρατιωτών ήταν προτεταμένα προς το μέρος του εργάτη. Έβαλε τις τελευταίες πέτρες. Δεν είδαμε ούτε ξανακούσαμε ποτέ το Μικρασιάτη ή τον άλλο βαρυποινίτη που “έχτισαν” μέσα στα ενετικά τείχη οι Γερμανοί.
Μετά ο χώρος της Πύλης Βιτούρι έγινε αναρρωτήριο. Στο σημείο όπου είχε χτιστεί η στοά είχε τοποθετηθεί κρεβάτι», λέει ο 75χρονος άνδρας, που δεν ξεχνάει όσα έζησε όταν ήταν παιδί.
cretetv.gr, εφημερίδα Ν.Κρήτη
